نظرسنجی تلفنی درباره سریال‌های ویژه ماه رمضان

پژوهشگران مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‌ای روزنامه همشهری برای دستیابی به میزان استقبال مردم تهران از سریال‌های پخش شده از سیمای جمهوری اسلامی در ماه رمضان به انجام یک نظرسنجی تلفنی مبادرت ورزیده‌اند، که روش‌ها و نتایج به دست آمده در این تحقیق را در زیر می‌خوانیم:

مدیر طرح: سرورالسادات هاشمی
همکاران: زهرا ادریس، شبنم چهره، فریده حیدرنژاد، میترا زاغی، فریده درفشی، سمیه گایگانی، لیلا آتوت

پیشگفتار

داستان ها پدیده هایی فرهنگی و هم جنس اسطوره ها هستند. از یکسو، آن ها نشان می دهند انسان ها چگونه فکر می کنند و دنیای خود را چگونه می بینند و از سوی دیگر حاکی از اوضاع جاری و واقعیت های جامعه آن هاست.

شاید نتوان زمان مشخصی را برای شکل گیری قصه و قصه گویی مشخص کرد. این قدر هست که باید داستان را یکی از اولین نشانه های زندگی اجتماعی و از مجاری اصلی ارتباط انسان ها به شمار آورد. گروه های انسانی به صورت های مختلف به ساخت و روایت و بازگویی قصه اشتغال داشته اند.

اگر در جوامع ابتدایی کاهنان و جادوگران به قصه گویی و روایت کردن داستان اشتغال داشتند، امروزه روشنفکران به این کار اشتغال دارند. به هر تقدیر، این کار آنقدر ریشه و اصالت دارد که هر گروه قومی و فرهنگی داستان های مخصوص به خود را داشته است. به همین دلیل است که می توان از قصه های عامیانه اسلاوها، ژرمن ها، اعراب، ایرانی ها و ... سخن گفت.

دلایل توجه به قصه و نیاز انسان به داستان گویی بسیار است و بر این اساس کارکردها و فایده های آن نیز فراوان است. مثلا متخصصان روان شناسی، قصه گفتن را برای تکامل مغز نوزادان و کودکان لازم می دانند و می‌گویند: با قصه‌گویی، علاوه بر شناساندن صدای والدین ، صحبت کردن برای کودک راحت می‌شود و کلمات را صحیح و کامل ادا می‌کند. هم چنین داستان ها وسایلی برای  فرهنگ پذیری هستند.

داستان ها گذشته از افزایش قابلیت ها و ظرفیت های ذهنی، خوب و بد و ارزش و ضد ارزش را در قالب نزاع بین خیر و شر به کودکان می شناساند و کسانی را که نمایندگان خوبی ها و خیر هستند در قالب قهرمان بزرگ می دارند و کسانی را که نماینده شر و ضد ارزش های اجتماعی هستند به عنوان ضد قهرمان تقبیح می کنند.

به این ترتیب داستان ها در هر دوره تاریخی تصویری از جهت گیری های هر جامعه را باز می نمایند.

همان طور که می دانیم داستان ها صرفا به کودکان تعلق ندارد و ادبیات بزرگسالان بخش قابل توجهی از تولیدات داستانی را می سازد.

اهدای جوایز مختلف از جمله جایزه نوبل یکی از نشانه های این واقعیت است. چگونگی اهدای جوایز ادبی و مراسم متعددی که برای بزرگداشت چهره های برتر این حوزه برگزار می شود نشان می دهند که جوامع امروزی تلاش می کنند به انحاء مختلف از خالقان داستان ها تقدیر کنند و از نظر اجتماعی جایگاه رفیع تری را برای این افراد تامین کنند.

این موضوع حاکی از نقش مهمی است که داستانسرایی در زندگی انسان ها ایفا می کند. چراکه داستان ها به دلیل نقش تعیین کننده ای که در فرآیندهای مهم اجتماع پذیری، فرهنگ پذیری، و بازفرهنگ پذیری دارند یکی از مهمترین مجاری کنترل اجتماعی هم به حساب می آیند.

ادبیات مکتوب یکی از مجاری ارتباطی برای روایت کردن و ارائه داستان است اما همان طور که می دانیم تنها قالب بیان داستان ادبیات مکتوب نیست. انسان ها در دوره غلبه ارتباطات مکتوب رسانه های نوشتاری را برای روایت داستان انتخاب کردند در حالی که پیش از آن داستان ها در قالب گفتار و بصورت شفاهی بیان و نقل می شد.

در دوره ارتباطات الکترونیک و با رواج همه جانبه رسانه هایی چون رادیو، تلویزیون، و سینما و اخیرا اینترنت، این رسانه ها بشکل آشکاری محمل روایت و ابزار داستانگویی شده اند. سینمای داستانی، نمایش های تلویزیونی و قالب های متعدد داستانی در تلویزیون از این جمله اند.

در میان رسانه های فوق تلویزیون بیشترین مخاطب را دارد چرا که به نظر می رسد تلویزیون در مقایسه با رادیو، به دلیل درگیر کردن دو حس شنوایی و بینایی، جاذبه بیشتری دارد. هم چنین تلویزیون در مقایسه با سینما در دسترس تر و تماشای آن به دلیل تعداد بسیار زیاد گیرنده های تلویزیونی مقدور تر است.

این موضوع در مقایسه بین تلویزیون و اینترنت نیز مصداق دارد. آمارهای به دست آمده از مطالعه مصرف رسانه ها در کشورهای مختلف از جمله ایران دال بر محبوبیت و رواج گسترده تر تلویزیون در مقایسه با سایر رسانه هاست.

درباره روایتگری و داستانگویی تلویزیونی باید توجه داشته باشیم که تلویزیون نسبت به رادیو و سینما اقدام به تصویر کردن داستان کرد. تکنولوژی پخش تلویزیونی در 1925 و در بریتانیا پا به عرصه وجود گذاشت. این تکنولوژی از زمان پیدایش امکانی برای اطلاع رسانی و پخش آگهی های تجاری به کار گرفته شد.

پس از مدتی مدیران شبکه های تلویزیونی برای جذب مخاطب بیشتر و در نتیجه افزایش قیمت تعرفه پخش به تولید و نمایش برنامه های جذاب از جمله برنامه های نمایشی کردند. تدریجا ظرفیت های نمایشی تلویزیون افزایش پیدا کرد و قالب های مختلف نمایشی آن به شکل ژانرهای شناخته شده امروزی درآمدند.

برنامه های تلویزیونی بشکل کلی به دو دسته تقسیم می شوند: واقعگرا (factual) و داستانی (fictional). از نمونه های دسته اول می توان به برنامه های خبری، مستندهای تلویزیونی، گزارش های تلویزیونی، برنامه های ورزشی، انواع شوهای تلویزیونی اشاره کرد و از نمونه های دسته دوم می توان از برنامه هایی مانند مجموعه های تلویزیونی، فیلم های ساخته شده برای تلویزیون، برنامه های طنز (انواع کمدی های نمایشی) نام برد.

طبق تعریف دایره المعارف‌ (ویکی‌پدیا) برنامه ای نمایشی (dramatic) به حساب می آید که محتوای آن تنظیم شده و مشتمل بر داستانی پرورده ذهن نویسنده باشد. طبق این تعریف مجموعه های داستانی، خواه مجموعه های کوتاه (miniseries)، و مجموعه های بلند (serials) عبارت خواهند بود از قسمت ها یا داستان هایی (episodes) که با بکارگیری دسته ای از بازیگران در صحنه هایی مرتبط که داستانی را روایت می کنند.

مجموعه های تلویزیونی یکی از نقاط قوت تلویزیون به حساب می آیند چون می توانند با داستان های دنباله داری که گاه چند دهه طول می گشند نسل هایی از مخاطبان را درگیر کنند. این مجموعه ها با شادی و اندوه خود ارتباط عمیقی با مخاطبان برقرار می کنند.

البته باید دقت داشت که تعریف عملی مجموعه های تلویزیونی از کشوری به کشور دیگر فرق می کند. مثلا در آمریکای شمالی و کانادا اصطلاح مجموعه یا سریال برای اشاره به برنامه ای استفاده می شود که یک فصل تلویزیونی یا یک فصل را شامل شود.

مثلا فصل تلویزیونی برای یک مجموعه تلویزیونی شامل 22 تا 24 قسمت معمولا دوره زمانی از ماه سپتامبر تا آوریل است. در این فاصله پخش مجموعه در زمان های تعطیلی متوقف می شود و در ایام عادی ادامه پیدا می کند.

فصل دیگر تلویزیونی که آن را فصل توقف ناپذیر نیز می گویند در یکی از ماه های سپتامبر/ دسامبر یا ژانویه/می  آغاز می شود. این مجموعه های دنباله دار معمولا شامل 6 تا 13 قسمت می شوند (همان).

مجموعه های تلویزیونی در سینمای ایران معمولا در 13 قسمت تهیه می شوند. با وجود این باید به مواردی چون پخش مجموعه های دنباله دار طنزی که در طول یک فصل پخش می شوند (مانند نقطه چین، شب های برره و ...) و مجموعه های دنباله دار ماه های رمضان اشاره کرد.

تولید و پخش این مجموعه ها با این فرض انجام می شود که مخاطبان در شرایط مناسبی برای تماشای مجموعه هستند و می توانند بطور منظم ماجراهای نمایشی را دنبال کنند. این قالب برنامه سازی در حال جا افتادن است به نحوی که می توان گفت تامل و برنامه ریزی در تدارک و ساخت آن ها تدریجا جای شتابزدگی و تعجیل را می گیرد.

در واقع مناسبت ماه رمضان کم کم در حال تبدیل شدن به یک مناسبت جدی حرفه ای در رسانه ملی است. به عنوان مثال مرتضی تمدن (جام جم، 22/7/1386) نماینده قوه قضاییه در شورای نظارت بر صدا و سیما می گوید:

"امسال نیز به رسم سال های قبل شاهد پخش سریال های ویژه ماه مبارک رمضان از شبکه های مختلف رسانه ملی بودیم. سریال هایی که در کنار سایر ویژه برنامه های تلویزیون، هر سال در این ماه مبارک جهت غنا بخشیدن به اوقات مردم روزه دار تولید و پخش می شود ... اگر بخواهیم پس از گذشت یک ماه و با پایان یافتن پخش این سریال ها یک نقد و داوری منصفانه نسبت به عملکرد صدا و سیما داشته باشیم به یک سری نکات مثبت و منفی خواهیم رسید که مختصرا به آنها اشاره خواهد شد... از جمله نکات مثبت سریال های امسال می توان به توجه مدیران شبکه های سیما و عوامل تولید این سریال ها به یکی از مهم ترین عوامل و معیارها در تولید که همان عامل زمان است، اشاره کرد. تقریبا می توان گفت عامل شتابزدگی که هر سال خصوصا در قسمت های پایانی سریال ها چه از لحاظ فنی و چه از لحاظ محتوایی مشاهده می شد، امسال به مراتب کمرنگ تر از سال های گذشته به چشم می خورد و گاها وجود نداشت"

سیمای جمهوری اسلامی ایران درماه رمضان امسال چهار سریال را تولید و به نحوی پخش کرد که بینندگان بتوانند در ساعات بعد از افطار هر چهار مجموعه را تماشا کنند. این مجموعه ها هنرپیشه های نسبتا معروفی را در خدمت گرفته بودند، داستان هایی نسبتا متفاوت و غیر مرسوم داشتند، و مهمتر این که مخاطبان امکان پیگیری مرتب آن ها را داشتند. پخش این مجموعه ها در ایام ماه مبارک رمضان موقعیت ویژه ای را از نظر فعالیت های رسانه ای ایجاد کرد، موقعیتی که می توان آن را تدارکی گسترده برای استفاده از ظرفیت های نمایشی جهت تاثیرگذاری بر انبوه مخاطبان تلقی کرد.

تحقیق حاضر به منظور سنجش نظر مخاطبان درباره این مجموعه ها طراحی و اجرا شده است. این تحقیق در پی کسب اطلاع از میزان استقبال مخاطبان از این مجموعه ها، دلایل ترجیح داده شدن آن ها، شناخت نکات مثبت و منفی ، و بازیگران برتر در این مجموعه ها است.

کلیات تحقیق

در این گزارش با به کارگیری نظرسنجی تلفنی و بدست آوردن آمارها، پردازش و تحلیل علمی آنها، سعی شده است تا به میزان استقبال مخاطبان از سریال‌های پخش شده از سیمای جمهوری اسلامی در ماه رمضان دست یافت. 

این گزارش حاصل جمع آوری پاسخ 1180 نفر از مردم تهران به پرسشنامه تهیه شده توسط واحد نظرسنجی تلفنی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای موسسه همشهری است. این افراد به صورت تصادفی و بر اساس مراجعه به فهرست شماره تلفن ها (از 22000000 الی 88999999) انتخاب شدند. در این گزارش نظر کسانی که تمایل به پاسخگویی به تمام پرسش های تحقیق را داشته اند، منعکس شده است.

اهداف  تحقیق

هدف کلی این تحقیق دستیابی به مجموعه اطلاعات و پاسخ هایی است که پاسخگویان  در مورد  ارزیابی خود از سریال‌های تلویزیون در ماه رمضان بیان داشته‌اند. از اهداف فرعی که در این تحقیق دنبال می شود می‌توان به شناخت نکات مثبت و منفی سریال‌ها و بازیگران برتر در این مجموعه ها اشاره کرد.

روش نظرسنجی

در این پژوهش، از نظرات عامه مردم به صورت تلفنی (نظرسنجی تلفنی) به روش پیمایشی و نمونه گیری تصادفی استفاده شده است. عددهای داخل جدول گرد شده است.

جامعه نمونه

در این تحقیق نمونه آماری شامل  1180 نفر از مردم تهران است لازم به ذکر است که از این تعداد درصد  30 مرد و 70 درصد زن هستند.

زمان اجرای نظرسنجی

این نظرسنجی از تاریخ 22 تا 24 مهر ماه 1386 توسط گروه نظرسنجی مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ای روزنامه همشهری انجام شده است.

پرسشنامه نظرسنجی

1.  جنس         
2. سن           
3. تحصیلات
4. شما سریال های ویژه ماه رمضان رو دیدید؟
5. کدام یک از سریال ها ویژه رمضان رو بیشتر پسندیدید ؟
6. چرا پسندیدید؟
7. بهترین بازیگر زن سریال های ماه رمضان امسال از نظر شما؟
8. بهترین بازیگر مرد سریال های ماه رمضان امسال از نظر شما ؟
9. در مجموع نکات مثبت سریال های ویژه رمضان امسال چی بود؟
10. در مجموع نکات منفی سریال  های امسال چه بود؟

چکیده:

طرح نظرسنجی حاضر، ‌به منظور دست یافتن به نظر پاسخگویان در مورد ارزیابی آنها از سریال‌های تلویزیون در ماه رمضان به اجرا درآمده است. یافته های این طرح به قرار زیر است:

- 70 درصد از پاسخگویان زن و 30 درصد  مرد هستند.
- 18 درصد پاسخگویان در گروه سنی 30-26 سال قرار دارند.
- از میان پاسخگویان،90 درصد از پاسخگویان تماشاگر این سریال‌ها بوده‌اند.
- از میان پاسخگویانی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 66 درصد سریال میوه ممنوعه، 28 درصد سریال اغماء، 4 درصد سریال یک‌وجب خاک و 2 درصد سریال شکرانه را پسندیده‌اند.
- از میان پاسخگویانی که سریال میوه ممنوعه را پسندیده‌اند،  25 درصد دلیل خود را داستان متفاوت، 21 درصد موضوع مناسب، 17درصد نکات آموزنده، 15درصد نزدیک بودن به واقعیت‌های اجتماعی، 14 درصد بازی خوب بازیگران و 8 درصد تاثیر‌گذاری آن اعلام کرده‌اند.
- از میان پاسخگویانی که سریال اغماء را پسنده‌اند، 27 درصد دلیل خود را موضوع مناسب، 20 درصد داستان متفاوت، 18 درصد بازی خوب بازیگران و 18 درصد نکات آموزنده عنوان کرده اند.
- از میان پاسخگویانی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 32 درصد بهترین بازیگر زن را هانیه توسلی، 30 درصد گوهرخیراندیش، 25 درصد لعیا زنگنه و 13 درصد نیز دیگر بازیگران را بهترین دانسته اند.
 - از میان 1057 نفر پاسخگویی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 46 درصد بهترین بازیگر مرد را علی نصریان، 23 درصد امین تارخ، 19 درصد امیر جعفری و 12 درصد نیز سایر بازیگران را بهترین دانسته‌اند .
- از میان پاسخگویانی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 21 درصد نکات مثبت سریال‌های امسال را مضمون خوب، 20 درصد تاثیرگذاری در مردم، 18 درصد نکات آموزنده و 16 درصد ساختار معنوی عنوان کردند.
- از میان پاسخگویانی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 40 درصد معتقد بودند سریال‌ها هیچ نکته منفی نداشته‌است. 16 درصد نکات منفی سریال‌ها را بد‌آموزی به‌خصوص در ارتباط با رفتار فرزند با والدین و همچنین به‌کار بردن الفاظ نامناسب عنوان کردند.
جنس پاسخگویان

بر اساس جدول شماره 1، از میان 1180 نفر پاسخگو  70 درصد  زن  و 30  درصد مرد  هستند.

جدول شماره  1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس

  نمودار شماره  1

سن پاسخگویان

جدول شماره 2، نشان دهنده توزیع جامعه آماری این تحقیق است. همان طور که مشاهده می شود بزرگترین گروه سنی در 1180 نفر پاسخگوی این تحقیق را گروه سنی 26 تا 30 سال (18 درصد) و کوچک ترین گروه سنی را افراد بالاتر از 60 سال (6 درصد) تشکیل می دهند.

جدول شماره 2- توزیع پاسخگویان بر اساس سن

نمودار شماره 2

سطح تحصیلات پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 3،  از میان 1180 نفر  پاسخگو 42 درصد دیپلم و 4 درصد بی سواد هستند.

جدول شماره 3- توزیع پاسخگویان بر اساس میزان تحصیلات

نمودار شماره 3

آیا پاسخگویان سریال های ویژه ماه رمضان را دیده‌اند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره4، از میان 1180 نفر پاسخگو، اکثریت پاسخگویان (90 درصد) سریال‌های رمضان را تماشا کرده‌اند.

جدول شماره 4- توزیع پاسخگویان بر اساس تماشای سریال های رمضان

نمودار شماره 4

پاسخگویان کدام یک از سریال ها را بیشتر پسندیدند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 5، از میان 1057 نفر پاسخگویی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 66 درصد سریال میوه ممنوعه، 28 درصد سریال اغماء، 4 درصد سریال یک‌وجب خاک و 2 درصد سریال شکرانه را پسندیده‌اند.

جدول شماره 5-  توزیع پاسخگویان بر اساس سریال مورد پسند پاسخگویان

دلایل عنوان شده توسط پاسخگویانی که سریال میوه ممنوعه را پسندیده بودند؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 6، از میان 702 نفر پاسخگویی که سریال میوه ممنوعه را پسندیده‌اند،  25 درصد دلیل خود را داستان متفاوت، 21 درصد موضوع مناسب، 17درصد نکات آموزنده، 15درصد نزدیک بودن به واقعیت‌های اجتماعی، 14 درصد بازی خوب بازیگران و 8 درصد تاثیر‌گذاری آن اعلام کرده‌اند.

جدول شماره 6-  توزیع پاسخگویان بر اساس دلایل عنوان شده توسط آنها برای پسندیدن میوه ممنوعه

     
نمودار شماره  6

دلایل عنوان شده توسط پاسخگویانی که سریال اغماء را پسندیده بودند ؟

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 7، از میان 292 نفر پاسخگویی که سریال اغماء را پسنده‌اند، 27 درصد دلیل خود را موضوع مناسب، 20 درصد داستان متفاوت، 18 درصد بازی خوب بازیگران و 18 درصد نکات آموزنده عنوان کرده اند.

جدول شماره 7-  توزیع پاسخگویان بر اساس دلایل عنوان شده توسط آنها برای پسندیدن سریال اغماء

    نمودار شماره  7

بهترین بازیگر زن از نظر پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 8 ، از میان 1057 نفر پاسخگویی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 32 درصد بهترین بازیگر زن را هانیه توسلی، 30 درصد گوهرخیراندیش، 25 درصد لعیا زنگنه و 13 درصد نیز دیگر بازیگران را بهترین دانسته اند.

جدول شماره 8-  توزیع پاسخگویان بر اساس انتخاب بهترین بازیگر زن

بهترین بازیگر مرد از نظر پاسخگویان

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 9،  از میان 1057 نفر پاسخگویی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 46 درصد بهترین بازیگر مرد را علی نصریان، 23 درصد امین تارخ، 19 درصد امیر جعفری و 12 درصد نیز سایر بازیگران را بهترین دانسته‌اند.

جدول شماره 9-  توزیع پاسخگویان بر اساس انتخاب بهترین بازیگر مرد

نمودار شماره  9

مهمترین نکته مثبت سریال‌های ویژه رمضان امسال

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 10، از میان 1057 نفر پاسخگویی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 21 درصد مهمترین نکته مثبت سریال‌های امسال را مضمون خوب، 20 درصد تاثیرگذاری در مردم، 18 درصد نکات آموزنده و 16 درصد ساختار معنوی عنوان کردند.

جدول شماره 10-  توزیع پاسخگویان بر اساس اعلام مهمترین نکته مثبت سریال ها

مهمترین نکته منفی سریال‌های ویژه رمضان امسال

بر اساس آمار مندرج در جدول شماره 11، از میان 1057 نفر پاسخگویی که تماشاگر سریال‌های ماه رمضان بوده‌اند، 40 درصد معتقد بودند سریال‌ها هیچ نکته منفی نداشت. 16 درصد نکات منفی سریال‌ها را بد‌آموزی، بخصوص در ارتباط با رفتار فرزند با والدین و همچنین به‌کار بردن الفاظ نامناسب عنوان کردند.

جدول شماره 11-  توزیع پاسخگویان بر اساس اعلام مهمترین نکته منفی سریال ها